Bağışıklık Sistemi İçin C Vitamini, D3 & Çinkonun Bir Arada Kullanımı

Bağışıklık Sistemi Nedir?

Bir canlının hastalıklara karşı korunmasını sağlayan, yabancı ve zararlı olan tüm maddeleri tanıyıp bu maddelerin yok edilmesi için savaşan reaksiyonlar, bağışıklık sistemi olarak ifade edilmektedir. Bağışıklık sistemi, kişinin enfeksiyon ve hastalıklardan korunmasını sağlar. İnsan vücudu tarafından bakteri, virüs ve diğer yabancı maddeler olarak tanımlanan her türlü yabancı maddeye karşı çeşitli mekanizmalarla koruma sağlanması bağışıklık sistemi tarafından gerçekleştirilir. Bağışıklık sistemi desteklerinin başında ise vitamin ve mineraller gelir.

Vitaminler nedir?

Vitaminler, vücutta metabolik reaksiyonların gerçekleşmesi için yeterli miktarda bulunmaları gereken önemli koenzimlerdir. Eksikliklerinde veya fazla alınma durumlarında ciddi hastalıklar oluşmaktadır. Vitaminler, suda çözünen (B ve C vitaminleri) ve yağda eriyen (A,D,E,K vitaminleri) olmak üzere 2 gruba ayrılmaktadır. Suda çözünenler B12 vitamini hariç vücutta depolanamıyorken, yağda eriyen vitaminler vücutta depolanabilir. Tüm vitaminler bağışıklık sistemini dolaylı ya da doğrudan etkilerken özellikle bazı vitaminlerin etkisi çok daha dikkat çekicidir.

Mineraller nedir?

Vitaminlerin vücutta metabolize olabilmeleri için minerallere ihtiyaç duyulmaktadır. Vücutta Çinko(Zn), Bakır(Cu), Selenyum(Se), Magnezyum(Mg), Klor(Cl), Sodyum(Na), Demir(Fe) gibi minerallerin kofaktör olarak görev yapmasıyla bağışıklık sistemini doğrudan etkilediği belirlenmiştir. Hücrelerin harekete geçmesini sağlayan kimyasalların salınımı, vücutta oluşan enfeksiyona karşı antikorların çoğalmasını sağlamak özellikle bu minerallerin görevidir.

Koronavirüs Salgınında Vitamin ve Minerallerin Rolü

COVID-19 enfeksiyonu öncesinde, sırasında ve sonrasında bağışıklık sistemi fonksiyonlarının etkisinde, sağlıklı ve dengeli beslenmenin önemi vurgulanmaktadır. Yapılan bir çalışmada en çok kullanılan beslenme destek ürünleri sırasıyla D vitamini (%40,4); C vitamini (%26,6); multivitamin ve çinkodur. (%7,4). Beslenme destek ürünü kullananların çoğunluğu zinde olmak ve COVID-19’u önlemek için beslenme destek ürünü kullandıklarını belirtmişlerdir. Beslenme destek ürünü kullananların %65,5’i C ve D vitamininin bağışıklık sistemini artırdığı gerekçesiyle yüksek düzeyde kullandıklarını ifade etmişlerdir. Çin’de yapılan başka bir çalışmada ise pandemi sürecinde bireylerin %31,2’si koronavirüsle başa çıkabilmek için C vitamini, probiyotik ve diğer besin takviyelerini kullandıklarını belirtmiştir.

C Vitamini Nedir, Ne İşe Yarar?

L-Askorbik asit olarak da bilinen C vitamini, birçok gıdanın içeriğinde bulunduğu gibi besin takviyesi formunda da bulunan suda çözünen bir vitamindir. Vücutta sentezlenebilen bir vitamin olmadığı için dışarıdan alınması gereken bir bileşendir. Protein metabolizmasında yer alması haricinde güçlü antioksidan özelliğe sahip olan C vitamini, serbest radikallerin zararlı etkilerini azaltarak bazı hastalıkların gelişimini önlemeye ve geciktirmeye yardımcı olduğu bilinmektedir. C vitamini bağışıklık sisteminin normal fonksiyonuna katkıda bulunur. C vitamini takviyesi, solunum ve sistemik enfeksiyonları hem önleyebilmekte hem de tedavi edebilmektedir.

D Vitamini Nedir, Ne İşe Yarar?

D vitamini; yağda çözünebilen, steroid yapılı ve yaşam için gerekli olan bir vitamindir. Ancak bir dokuda üretilip dolaşıma salınarak diğer dokular üzerinde etki etmesi ve bu etkinin çeşitli mekanizmalarla düzenlenmesi sebebiyle D vitamini hormon olarak değerlendirmeye alınmaktadır. D vitamini, vücuda 2 farklı yoldan alınabilmektedir. Güneş ışığına doğrudan maruziyetle deride endojen olarak üretilmesinin yanı sıra günlük diyet içerisinde D vitaminince zengin olan besinleri tüketerek de alınabilir. Örneğin; somon, ton balığı gibi yağlı balıklar ve yumurta sarısı D vitaminince zengin besinlerdir. Genellikle, vücuda alınan D vitamininin %90’ı güneşe maruziyetle olur.

D vitamini ihtiyacı diyetle, hayvan dokularında var olan kolekalsiferol (D3 vitamini) ve bitkilerde var olan ergokalsiferol (D2 vitamini) şeklinde karşılanabilmektedir. Yeni doğan bebeklere ilk günden 12 ay sonuna kadar 400 IU/gün, 1-18 yaş arası çocuk ve adölesanlara ise 600 IU/ gün D vitamini desteği tavsiye edilmiştir. Gebelik döneminde 800-1600 IU/gün D vitamini alımı, serum 25(OH)D düzeylerini normalleştirmediği görülmüştür. Bu nedenle gebelerde günde en az 2000 IU D vitamini alımı ve D vitamini alımının doğum öncesi bakımın bir parçası haline getirilmesi önerilmektedir. 

D vitamini ilk kez, diyetle yetersiz kalsiyum alımından kaynaklanan bir çeşit iskelet sistemi rahatsızlığı olan raşitizm hastalığında tedavi edici olarak tanımlanmıştır. Daha sonra, kemik metabolizması ve kalsiyum-fosfor dengesindeki rolü ortaya konmuştur. Birçok organ sisteminin optimal olarak çalışmasında rolü bulunmaktadır. Bunların yanı sıra hücre çoğalması, hücre farklılaşması, apoptozis, göz sağlığı, kan basıncının düzenlenmesi ve kalp sağlığı, doğal ve kazanılmış bağışıklığın modülasyonu, endojen antimikrobiyal peptidlerin (AMP) üretimi ve inflamatuvar yanıtın düzenlenmesi üzerinde etkileri bulunmaktadır. Otoimmün hastalıklarla ve enfeksiyon hastalıkları ile de ilişkisi bulunmaktadır. D3 vitamini bağışıklık sisteminin düzenlenmesinde rol oynamaktadır. Enfeksiyon hastalıklarına karşı enfeksiyon önleyici özellikleri olduğu ve bağışıklık yanıtıyla D vitamini arasında bir etkileşim olduğu belirtilmiştir. Düşük D vitamini düzeyleri, insanlarda yaşam boyunca bağışıklık sisteminin gelişimi ile  ilişkilendirilmiştir. D vitamini; bakteriyel, fungal ve viral kaynaklı birçok enfeksiyonun patogenezinde yer almaktadır. Ayrıca D vitamini eksikliği ile çeşitli enfeksiyonlar arasında güçlü bir ilişki olduğu görülmektedir.

Çinko Nedir, Ne İşe Yarar?

Çinkonun mikroorganizmaların, bitkilerin ve hayvanların gelişimi için temel elementlerden olduğu yüzyıllardır bilinmesine rağmen insan vücudu için gerekli bir element olduğu 1960’lı yıllarda kabul edilmiştir. Çinko (Zn), insan vücudunda demirden sonra en bol bulunan ikinci eser elementtir. Yetişkin bir insan vücudunda ortalama 2-3 g çinko bulunmakta ve kas (%60), kemik (%20-30), karaciğer (%5), prostat, böbrek, retina, beyinde (%1.6) ve eritrositlerde yer almaktadır. Bunların yanında saç ve tırnaklarda da bulunmaktadır. Bağırsaklarda emilen çinkonun fazlası vücuttan atılmaktadır. İmmün yanıtı güçlendirici etkisinin yanında bu eser elementin virüslere karşı savunmada da görev almakta olduğu bildirilmiştir. 

Örneğin, timus bezindeki T hücrelerinin olgunlaşmasında ve farklılaşmasında rol oynayan timulin hormonu Zn’ya ihtiyaç duymaktadır. Yapılan bir araştırmada serum Zn düzeyleri COVID-19 hastalarında sağlıklı bireylere göre anlamlı oranda azalmıştır. Çinkonun, C vitamini ile beraber alındığında bağışıklık sistemini çok daha fazla güçlendirdiği belirtilmiştir.

Çinko için ana gıda kaynakları kırmızı et, tavuk, balık, deniz ürünleri, yağlı tohumlar, baklagiller, tahıllar ve süt ürünleridir. Beslenmedeki çinkonun kalitesi elde edildiği kaynağa ve biyoyararlılığına göre değişmektedir. Yetişkin erkeklerde günlük 11 mg, kadınlarda 10 mg, 1-10 yaş arası çocuklarda ise 2-5 mg çinko alımı önerilmektedir. Gebelik ve emzirme döneminde gereksinim 15 mg’ dır. Dünya nüfusunun yaklaşık 1/3’ ünde çinko eksikliği görülmektedir. Çinko yetersizliği görülme nedeninin beslenmede bu mineralce zengin olan hayvansal kaynaklı gıdalara gereği kadar yer verilmemesi, fosfat ve diğer mineralleri bağlayan fitat bakımından zengin tahılların yüksek miktarlarda tüketilmesi olduğu düşünülmektedir. Çinko eksikliği, genellikle uzun bir süre çinko alımının azlığı sonucunda kendini gösterir. Çinko eksikliğinde; kuru ve pürüzlü cilt, mat saçlar, kırılgan tırnaklar, tırnaklarda beyaz lekeler, tat ve koku almada azalma, iştah kaybı, karanlığa uyum zorluğu, enfeksiyona yakalanma artışı, yaraların geç iyileşmesi, saç dökülmesi, depresyon, göz hastalıkları, gelişme geriliği, cinsel olgunlaşmanın gerilemesi, immün fonksiyonlarda azalma gibi belirtiler görülmektedir. Ayrıca çinko eksikliği canlı organizmanın oluşmasında, gelişmesinde ve işlevlerini sürdürmede bilişsel fonksiyonda geriliğe, otoimmün hastalıkların oluşmasına sebep olmaktadır. Özellikle gebelik döneminde ihtiyaç artmakta, yeteri kadar alım olmadığında ise bebeğin yaşam kalitesini olumsuz yönde etkilemektedir. Eksikliğinde kalp damar rahatsızlıklarının arttığı da bilinmektedir. Ayrıca metabolizma için gerekli insülin hormonunun yapısında ve işlevinde görevli olduğu belirtilmektedir.